નવકાર મહામંત્ર
- જમણો અંગૂઠો, ડાબો અંગૂઠો: નમો અરિહંતાણં
- જમણો ઘૂંટણ, ડાબો ઘૂંટણ: નમો સિદ્ધાણં
- જમણો હાથ, ડાબો હાથ: નમો આયરિયાણં
- જમણો ખભો, ડાબો ખભો: નમો ઉવજ્ઝાયાણં
- માથાની ટોચ (મધ્યમાં): નમો લોએ સવ્વસાહૂણં
- કપાળનું કેન્દ્ર: એસો પંચનમુક્કારો
- ગળાનું કેન્દ્ર: સવ્વપાવપ્પણાસણો
- છાતીનું કેન્દ્ર: મંગલાણં ચ સવ્વેસિં
- નાભિ: પઢમં હવઈ મંગલં
દરેક અંગ પૂજાની આધ્યાત્મિક આકાંક્ષા
(1) પગના બે અંગૂઠા: (ઊર્જા નું પ્રતીક છે)
(2) બે ઘૂંટણ (સ્વ–પ્રયત્નો અને સ્વ–પહેલનું પ્રતીક છે – સ્વાધિનતા)
(3) બે કાંડા (દાન, સારા કાર્યોનું પ્રતીક છે)
(4) ખભા (અહંકારની ગેરહાજરી અને પરાક્રમી ખભા જે દુઃખના મહાસાગરમાં તરી જાય છે તેનું પ્રતીક છે)
(5) માથું (મોક્ષનું પ્રતીક છે)
(6) કપાળ (ત્રીજી આંખનું પ્રતીક છે, પોતાની જાતની આંતરિક આંખ)
(7) ગળું (સૌથી શુભ વાણીનું પ્રતીક છે)
(૮) છાતી (આસક્તિ અને અણગમો નાબૂદ કરીને હૃદયની શુદ્ધતાનું પ્રતીક છે)
(9) નાભિ (ત્રણ રત્નોનું પ્રતીક છે – સંપૂર્ણ દ્રષ્ટિ, સંપૂર્ણ જ્ઞાન અને સંપૂર્ણ આચાર)
જિનબિંબની નવાંગી પૂજા…નવાંગી પૂજાના દોહા
(1) જમણા ડાબા અંગૂઠે:
જલ ભરી સંપુટ પત્રમાં, યુગલિક નર પુજંત;
ઋષભ ચરણ અંગુઠડે, દાયક ભવજલ અંત.
(2) જમણા ડાબા ઢીંચણે:
જાનુબળે કાઉસ્સગ્ગ રહ્યા, વિચર્યા દેશ-વિદેશ;
ખડા ખડા કેવળ લહ્યું, પૂજે જાનું નરેશ.
(3) જમણા ડાબા કાંડે:
લોકાંતિક વચને કરી, વરસ્યા વરસી દાન;
કર કાંડે પ્રભુ પૂજાના, પૂજે ભવિ બહુનામ.
(4) જમણા ડાબા ખંભે:
માન ગયું દોય અંશથી, દેખી વીર્ય અનંત;
ભુજા બળે ભવજલ તર્યા, પૂજે ખંધ મહંત.
(5) મસ્તકશિખાએ:
સિદ્ધશિલા ગુણ ઉજળી, લોકાંતે ભગવંત;
વસીયા તેણે કારણ ભવી, શિરશિખા પુજંત.
(6) કપાળ તિલકે:
તીર્થંકર પદ પુણ્યથી, ત્રિભુવન જન સેવંત;
ત્રિભુવન તિલક સમા, પ્રભુ ભાલ તિલક જયવંત.
(7) પ્રભુના કંઠે:
સોળ પ્રહર પ્રભુ દેશના, કંઠે વિવર વર્તુલ;
મધુરધ્વનિ સુરનર સુણે, તેણે ગળે તિલક અમૂલ.
(8) પ્રભુના હ્રદયે:
હ્રદય કમલ ઉપશમ બળે, બાળ્યા રાગ અને દોષ;
હિમ દહે વનખંડને, હ્રદય તિલક સંતોષ.
(9) પ્રભુની નાભિએ:
રત્નત્રયી ગુણ ઊજળી, સકલ સુગુણ વિશ્રામ;
નાભિ કમળની પૂજના. કરતાં અવિચલ ધામ.
અંતિમ ચરણે:
ઉપદેશક નવતત્વના, તેણે નવ અંગ જિણંદ,
પૂજે બહુવિધ રાગશું, કહે શુભવીર મુણિંદ.
ૐ હ્રીઁ શ્રીઁ પરમપૂરુષાય પરમેશ્વ્રરાય જન્મ-જરા-મૃત્યુ-નિવારણાય શ્રીમતે જિનેન્દ્રાય ચંદનં યજા મહે સ્વાહા.
દરેક અંગનું મહત્વ
- અંગૂઠા – ઓહ! અરિહંત, તમે અજ્ઞાની આત્માઓને ઉપદેશ આપવા અને તેમને જીવનનો સાચો માર્ગ બતાવવા માટે પગપાળા ઘણા અંતરની યાત્રા કરી. તેથી હું તમારા ચરણોની પૂજા કરું છું. હું એવી શક્તિની ઈચ્છા રાખું છું કે જેથી હું બીજાઓ અને મારી જાતને પણ સચ્ચાઈ લાવી શકું.
- ઘૂંટણ – આ ઘૂંટણની મદદથી તમે દિવસો સુધી ધ્યાનમાં સ્થિર ઊભા રહ્યા અને સર્વજ્ઞતા પ્રાપ્ત કરી. તમારા ઘૂંટણની પૂજા કરીને હું ધ્યાન કરવાની શક્તિ મેળવવા ઈચ્છું છું.
- ફોરઆર્મ – તમારી પાસે બધી સગવડો અને ધન હોવા છતાં, તમે તમારા સાચા સ્વની અનુભૂતિ કરવા અને માનવજાતને સાચો માર્ગ બતાવવા માટે આ હાથથી બધું જ આપી દીધું. તમામ જીવો તમારા હાથે સલામત હતા, જેમ તમે તેમને સલામતીનું વચન આપ્યું હતું. તમારા હાથની પૂજા કરીને, હું ઈચ્છું છું કે હું ભૌતિક સંપત્તિમાં આસક્ત ન થઈ જાઉં, અને હું તમામ જીવો પ્રત્યે અહિંસાનું વચન આપું છું.
- ખભા – તમારી પાસે શક્તિ હોવા છતાં, તમે ક્યારેય તેનો દુરુપયોગ કર્યો નથી અને ક્યારેય અભિમાન કર્યું નથી. તમારી શક્તિએ બીજાને બચાવવાનો ભાર પણ વહન કર્યો. તેવી જ રીતે, હું ઈચ્છું છું કે હું ક્યારેય અભિમાન ન કરું અને હું જવાબદારીઓ નિભાવી શકું.
- હેડ – ભગવાન, તમે હંમેશા આત્મસાક્ષાત્કારમાં અને તમામ જીવોના ભલામાં લીન હતા. હું બીજાના સુખાકારી વિશે વિચારવાની ક્ષમતા મેળવવા ઈચ્છું છું. સિદ્ધ શિલા બ્રહ્માંડની ટોચ પર સ્થિત છે. મસ્તકની પૂજા કરીને હું સિદ્ધશિલામાં પહોંચવા ઈચ્છું છું.
- કપાળ – તીર્થંકર બિનશરતી કરુણા અને ત્રણેય જગતના તમામ જીવો પ્રત્યે પ્રેમ ફેલાવે છે અને તેથી ત્રણેય લોક તીર્થંકરને પ્રાર્થના કરે છે. તમે ત્રણ લોકના મુગટ રત્ન છો. તમે સુખ અને દુઃખ સમાન રીતે સહન કરી શકતા હતા. તમારા કપાળની પૂજા કરવાથી મારામાં આવા સારા ગુણો આવશે.
- ગળું – તમારા સુખદ અને મધુર ઉપદેશથી, તમે ઘણા જીવનને સ્પર્શ્યા અને તેમને તેમના પોતાના સાચા સ્વભાવને સમજવામાં મદદ કરી. મારી વાણીને બીજાના ભલા માટે કામ કરવા દો.
- હૃદય – ઓહ! વીતરાગ ભગવાન! તમારું હૃદય સૌહાર્દ, કરુણા અને દયાથી ભરેલું છે. તેવી જ રીતે, હું ઈચ્છું છું કે મારું હૃદય આ સદ્ગુણોથી ભરેલું રહે.
- નાભિ – ધ્યાન દરમિયાન નાભિ એ મનની એકાગ્રતાનું કેન્દ્ર છે. હું સ્વયંને સાકાર કરવા માટે ધ્યાનના ઉચ્ચતમ સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવા ઈચ્છું છું, જેમ તમે કર્યું. હું તમારી નાભિની પૂજા કરીને એ શક્તિની ઈચ્છા રાખું છું.
THE NINE POINTS
- Right Toe, Left Toe: Namo Arihantänarm
- Right Knee, Left Knee: Namo Siddhänam
- Right center of Arm, Left Arm: Namo Äyariyänam
- Right Shoulder, Left Shoulder: Namo Uvajjhäyänam
- Top of Head (center): Namo Loe Savvasähünam
- Center of Forehead: Eso Pancha Namukkäro
- Center of Throat: Savvapävappanäsano
- Center of Chest: Mangalä Nam Cha Savve Sim
- Navel: Padhamam Havai Mangala Mehta
SPIRITUAL ASPIRATION OF EACH ANGA PUJA
- Two toes of the feet (symbolizes the preservation of the energy – Viryarakshä)
- Two knees (symbolizes self-efforts & self-initiatives – Swädhinatä)
- Two wrists (symbolizes donation, good deeds)
- The shoulders (symbolizes absence of ego and mighty shoulders that swam thru the ocean of misery),
- The head (symbolizes moksha)
- The forehead (symbolizes third eye, inner eye to the self)
- The throat (symbolizes the most auspicious speech)
- The chest (symbolizes purity of heart by eradication of attachment and aversion) Center of Chest: Mangalä Nam Cha Savve Sim
- The naval (symbolizes three jewels – perfect perception, perfect knowledge and perfect conduct)
SIGNIFICANCE OF EACH ANGA
- Toes: Oh! Arihanta, you travelled great distances by foot to preach to the ignorant souls and to show them the right path of life. I therefore worship your feet. I wish for that kind of strength so that I can also bring righteousness to others and myself.
- Knees: With the help of these knees you stood motionless in meditation for days and achieved omniscience. By worshipping your knees, I wish to find the strength to meditate.
- Forearm: Even though you had all the amenities and riches, you gave away everything with these hands, to realize your true self and to show the right path to mankind. All living beings were safe at your hands, as you promised them safety. By worshipping your forearm, I wish I do not get attached to material wealth, and I promise nonviolence towards all living beings.
- Shoulders: Even though you possessed the strength, you never misused it and never had pride. Your strength also carried the burden of saving others. Likewise, I wish I never become proud and I am able to carry responsibilities.
- Head: Bhagawän, you were always absorbed in self-realization and in the betterment of all living beings. I wish to have the ability to think about the wellbeing of others. Siddha-shilä is located on the top of the universe. By worshipping the head, I wish to reach Siddha-shilä.
- Forehead: The Tirthankar radiates unconditional compassion and love to all living beings of the three worlds and hence all the three worlds pray to the Tirthankar. You are the crown jewel of three worlds. You were able to endure pleasure and pain equally. Worshipping your forehead will bring such good qualities to me.
- Throat: With your soothing and sweet sermon, you touched so many lives and helped them to realize their own true nature. Let my speech work for the good of others.
- Heart: Oh! Vitaräga Bhagawän! Your heart is full of amity, compassion, and mercy. Likewise, I wish my heart be full of these virtues.
- Navel: The navel is the center of concentration of the mind during meditation. I wish to attain the highest form of meditation to realize the self, as you did. I wish for that strength by worshipping your navel.
नवांगी पूजा का *दोहा
*जल भरी सम्पुट पत्रमां, युगलिक नर पूजंत*,
*ऋषभ चरण अंगुठड़े, दायक भवजल अंत। १*
*जानु बङे काउसग्ग रह्या, विचर्या देश विदेश*,
*खड़ा खड़ा केवल लह्यु, पूजो जानु नरेश। २*
*लोकांतिक वचने करी, वरस्या वरसीदान*,
*कर कांडे प्रभु पूजना, पूजो भवी बहुमान। ३*
*मान गयुं दोय अंश थी, देखि वीर्य अनन्त*,
*भुजा-बले भव्-जल तरया, पूजो खन्ध-महंत।४*
*सिद्धशिला गुण उजली, लोकान्ते भगवंत,*
*वस्या तेणे कारण भवी, शिरशिखा पूजंत। ५*
*तीर्थंकर पद पुण्यथी, त्रिभुवन जन सेवंत,*
*त्रिभुवन तिलक समा प्रभु, भाल तिलक जयवंत।६*
*सोल प्रहार प्रभु देशना, कण्ठे विवर वर्तुल,*
*मधुर ध्वनि सुरनर सुणे, तने गले तिलक अमूल।७*
*ह्रदय कमल उपशम बले, बाड़्या राग ने द्वेष,*
*हिम दहे वन खण्ड ने, ह्रदय तिलक संतोष। ८*
*रत्नत्रयी गुण उजली, सकल सुगुण विश्राम,*
*नाभि कमरनी पूजना, करता अविचल धाम। ९*